Τον Αύγουστο του 2000 το ρωσικό υποβρύχιο Κουρσκ, κλάσης «Όσκαρ ΙΙ», βυθίστηκε στα ανοιχτά της Θάλασσας του Μπάρεντς κατά τη διάρκεια άσκησης. Η βύθιση του Κουρσκ, σύμφωνα με τις επίσημες πηγές της Ρωσικής κυβέρνησης, επήλθε όταν προκλήθηκε έκρηξη εξαιτίας διαρροής καυσίμων υπεροξείδιου του υδρογόνου από μια ελαττωματική τορπίλη που έφερε το υποβρύχιο [1][2].
Μία απόπειρα διάσωσης των 118 μελών του πληρώματος που βρισκόταν εγκλωβισμένοι στο υποβρύχιο και η οποία επιχειρήθηκε από Νορβηγούς και Βρετανούς δύτες λίγες μέρες μετά το συμβάν που οδήγησε στη βύθιση, δεν απέδωσε καρπούς. Δεκατέσσερεις μήνες αργότερα, το Ρωσικό Ναυτικό σε συνεργασία με την Ολλανδική κοινοπραξία των εταιρειών Smit Internationale και Μαμούτ, ανέσυρε την πλειοψηφία των σορών των επιβαινόντων στο υποβρύχιο [3].
[Επεξεργασία] Το Κουρσκ πριν το ατύχημα
Το υποβρύχιο OMSK (K-186), παρόμοιο με το Κουρσκ και της ίδιας κλάσης (Oscar II).
-
Το Κουρσκ ήταν ένα πυρηνοκίνητο υποβρύχιο του Βορείου Στόλου του Ρωσικού Ναυτικού. Το όνομά του δόθηκε από τη Μάχη του Κουρσκ που έγινε κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου στην περιοχή του Κουρσκ της Ρωσίας. Ήταν η μεγαλύτερη μάχη τεθωρακισμένων που έγινε ποτέ και έληξε με νίκη της Ρωσίας που την οδήγησε αργότερα στο πέρασμα του Δνείπερου και στην απελευθέρωση του Κιέβου το φθινόπωρο του 1943. Το υποβρύχιο, που τέθηκε σε υπηρεσία τον Δεκέμβριο του 1994, είχε μήκος 154 m, εκτόπισμα 16.400 τόννων, διπλό κύτος και μπορούσε να φέρει 24 πυραύλους Κρουζ P-700 Granit καθώς και τορπίλες διαμέτρου 533 mm και 650mm. Για τις αποστολές του υποβρυχίου λίγα είναι γνωστά, εκτός από μία αποστολή παρακολούθησης αμερικάνικου στόλου στη Μεσόγειο [4].
Κυβερνήτης και διοικητής του Κουρσκ ήταν ο Γεναντίι Πέτροβιτς Λγιατσίν (Геннадий Петрович Лячин). Το υποβρύχιο είχε σύμφωνα με τη λίστα των θυμάτων που δόθηκε στη δημοσιότητα 118 επιβαίνοντες [5]. Η αμερικάνικη συντηρητική ιστοσελίδα ειδήσεων WorldNetDaily ανέφερε πως υπήρχαν στο υποβρύχιο Κινέζοι παρατηρητές της άσκησης που εκτελούσε, κάτι που αφενός δεν συμφωνεί με τη λίστα επιβαινόντων που δόθηκε, αφετέρου δεν συμφωνεί με τον αριθμό των πτωμάτων που ανασύρθηκαν από το ναυάγιο και αναγνωρίστηκαν 14 μήνες αργότερα [6]. Παρόλα αυτά, επιβεβαιώνεται πως Αμερικάνικες και Νορβηγικές αρχές παρακολουθούσαν την άσκηση του Κουρσκ (από δικά τους θαλάσσια μέσα) [7].
[Επεξεργασία] Η τελευταία αποστολή
Το Κουρσκ στις 12 Αυγούστου του 2000 βρισκόταν στη Θάλασσα του Μπάρεντς που αποτελεί τμήμα του Αρκτικού Ωκεανού. Η θερμοκρασία στο τμήμα του ωκεανού όπου βρισκόταν το υποβρύχιο, γύρω στα 100 με 135 km ανοιχτά από το ρωσικό λιμάνι Μουρμάνσκ, δεν υπερβαίνει τον Αύγουστο τους 4 βαθμούς Κελσίου [8]. Η αποστολή του Κουρσκ, που ήταν μέρος ασκήσεων, σχετιζόταν με την δοκιμή νέων οπλικών συστημάτων [9]. Στην αποστολή συμμετείχε και το ρωσικό πολεμικό καταδρομικό πλοίο κλάσης Κίροβ, με όνομα Μεγάλος Πέτρος (Петр Великий - Πιότρ Βελίκιι) καθώς και περίπου 30 άλλα πλοία του ρώσικου ναυτικού [10] και θεωρείται από αμερικάνικες πηγές ως η μεγαλύτερη ρωσική άσκηση ναυτικού μετά την πτώση της Σοβιετικής Ένωσης [11][12]. Η συγκεκριμένη αποστολή περιλάμβανε μεταξύ άλλων την εκτόξευση πυραύλων Κρουζ από το Κουρσκ και αμέσως μετά την συνάντηση του με έναν σχηματισμό πλοίων και την προσβολή τους με ομοβροντία τορπιλών. Η αναφορά για την επίτευξη του δεύτερου τμήματος της αποστολής αναμενόταν στις 18:00, ώρα Μόσχας, αλλά δεν έφτασε στην καθορισμένη ώρα ούτε και αργότερα [13].
[Επεξεργασία] Το ατύχημα και η βύθιση
Στις 07:47 ώρα Ρωσίας, σεισμογράφοι στη Νορβηγία καταγράφουν δόνηση έντασης 2,2 Ρίχτερ και δύο λεπτά αργότερα καταγράφεται, από περισσότερους σεισμογράφους ανά τον κόσμο, δόνηση 4,2 Ρίχτερ [14]. Οι δονήσεις οφείλονται σε εκρήξεις που έχουν σημειωθεί στο Κουρσκ, το οποίο εκείνη την ώρα βρισκόταν στην περιοχή με γεωγραφικές συντεταγμένες 69° 40′ 0″ N 37° 35′ 0″ E, και αντιστοιχούν σε 0,02 με 0,1 τόννους ΤΝΤ η πρώτη και σε 5 τόννους TNT η δεύτερη [15]. Ωστόσο ο Βλαντιμίρ Κουρογιέντοβ, επικεφαλής του Ρωσικού Ναυτικού ανέφερε πως το Κουρσκ συγκρούστηκε, χωρίς να αναφέρει με τι [16]. Η επίσημη θέση του Αμερικάνικου Πολεμικού Ναυτικού είναι ότι παρόλο που παρατηρούσε τις ασκήσεις του Ρωσικού Ναυτικού, κανένα πλοίο ή υποβρύχιό του δεν συμμετείχε σε σύγκρουση με το Κουρσκ [16]. Οι εκρήξεις που αναφέρθηκαν προκλήθηκαν, σύμφωνα με έρευνες που έγιναν αργότερα, στο μπροστινό τμήμα του υποβρυχίου και καθώς το υποβρύχιο ήταν σε βάθος περισκοπίου. Εξαιτίας των εκρήξεων αυτών τα δύο μπροστινά τμήματα πλημμύρισαν, με αποτέλεσμα να πνιγούν όσοι βρίσκονταν εκεί [15]. Άλλα υποβρύχια έσπευσαν στο σημείο του ατυχήματος και το βρήκαν να έχει υποστεί βλάβες και να βρίσκεται με κάποια κλίση στο βυθό της θάλασσας, σε βάθος μεταξύ 100 και 160 μέτρων. Αναφορές που έγιναν μέχρι και τη Δευτέρα 14 Αυγούστου 2000, δήλωναν πως η επικοινωνία με τον κυβερνήτη Γεναντίι Λγιατσίν, επανήλθε μετά από μία ημέρα πλήρους σιγής του ασυρμάτου. Μετέπειτα αναφορές όμως δηλώνουν πως οι αρχικές ήταν πολύ αισιόδοξες και εσφαλμένες [10].
[Επεξεργασία] Οι απόπειρες διάσωσης από την πλευρά της Ρωσίας
Ρωσικό Χαμηλού Βάθους Διασωστικό Σκάφος (
DSRV) τύπου AS-28. Σκάφος αυτού του τύπου προσπάθησε να πραγματοποιήσει επαφή με το Κουρσκ.
Στις 14 Αυγούστου ο Βλαντιμίρ Κουρογιέντοβ, δηλώνει πως οι πιθανότητες διάσωσης πληρώματος μεταξύ 100 με 130 ανθρώπων "δεν είναι πολύ καλές". Την ίδια μέρα δόθηκε εντολή να κινηθούν τέσσερα πολεμικά πλοία και τρία υποβρύχια στην περιοχή του ατυχήματος. Ένα σωστικό πλοίο κατέβασε σύμφωνα με τον Κουρογιέντοβ, έναν "κώδωνα" που παρείχε Οξυγόνο στο υποβρύχιο. Το Κουρσκ βρισκόταν σε επαφή μέσω ασυρμάτου με τα πλοία στην επιφάνεια και το υπουργείο εθνικής άμυνας τόνισε πως δεν υπήρχε άμεσος κίνδυνος αφού το υποβρύχιο μπορεί να μείνει βυθισμένο μέχρι και τέσσερις μήνες. Η τυπική διαδικασία διάσωσης θα ήταν το πλήρωμα να ερχόταν στην επιφάνεια με τον "κώδωνα" ή με μια "κάψουλα" που θα κατέβαινε στο υποβρύχιο και θα προσαρμοζόταν στην καταπακτή του. Εναλλακτική λύση, που θεωρείτο εξαιρετικά δύσκολη, θα ήταν τα μέλη του πληρώματος να εγκατέλειπαν το υποβρύχιο μέσω των σωλήνων τορπιλών και να κολυμπούσαν στην επιφάνεια στα παγωμένα νερά της Θάλασσας του Μπάρεντς. Διευθυντής των επιχειρήσεων διάσωσης ήταν ο ναύαρχος Βγιάτσεσλαβ Ποπόβ [10]. Ο Τζέημς Μπήβερ, ανταποκριτής του δικτύου πληροφοριών Jane's ανέφερε πως το δεύτερο ενδεχόμενο δεν ήταν δυνατόν εφόσον από την έκρηξη είχαν πλημμυρίσει τα τμήματα των τορπιλών. Πέραν τούτου, ειδικοί επεσήμαναν τον κίνδυνο των ναυτών να πεθάνουν κατά την ανάδυση από το μεγάλο βάθος και τις εξαιρετικά χαμηλές θερμοκρασίες του Αρκτικού Ωκεανού [16]. Κατά συνέπεια, η διάσωση δεν έχει τόσο μεγάλη άνεση χρόνου όσο υποδεικνύεται από τις ρωσικές αρχές [17]. Τελικά την ίδια μέρα καταφθάνουν άλλα τρία πολεμικά πλοία του Ρωσικού Ναυτικού και μαζί τους ένα ρωσικό αεροπλανοφόρο [16]. Οι Ρώσοι, ενώ διέθεταν υποβρύχια κλάσης India, δεν μπορούσαν να τα χρησιμοποιήσουν επειδή τα είχαν αποσύρει για μείωση κόστους του ναυτικού [18]. Στις 15 Αυγούστου 2000, η επιχείρηση καθόδου κώδωνα στο Κουρσκ, με σκοπό την ανάκτηση ηλεκτρικού και την παροχή Οξυγόνου απέτυχε και μία δεύτερη απόπειρα έγινε αμέσως μετά. Εξαιτίας όμως της πολύ χαμηλής ορατότητας και των κυμάτων ύψους σχεδόν τεσσάρων μέτρων και οι δύο προσπάθειες ήταν ανεπιτυχείς εφόσον οι διασώστες δεν κατάφεραν να προσεγγίσουν με ρομποτικά τηλεκατευθυνόμενο όχημα, μία καταπακτή κινδύνου του Κουρσκ. Οι Ρωσικές αρχές υπολογίζουν το ενδεχόμενο χρήσης φουσκωτών πλωτήρων για τη διάσωση των εγκλωβισμένων στο υποβρύχιο, ενώ η επικοινωνία μέσω ασυρμάτου με το πλοίο που είχε επανακτηθεί τη Δευτέρα 14 Αυγούστου, χάνεται μάλλον εξαιτίας έλλειψης ηλεκτρικού που προήλθε από το κλείσιμο των αντιδραστήρων από μέλη του πληρώματος [19]. Την επόμενη μέρα, ένα βαθυσκάφος κλάσης Bester (Deep Submergence Rescue Vehicle - Χαμηλού Βάθους Διασωστικό Σκάφος), κατόρθωσε να προσεγγίσει το Κουρσκ, αλλά δεν μπόρεσε να πραγματοποιήσει επαφή εξαιτίας καιρού, ισχυρών ρευμάτων και χαμηλής ορατότητας. Την ίδια μέρα ο πρόεδρος της Ρωσίας Βλαντιμίρ Πούτιν, ο οποίος βρίσκεται σε διακοπές, χαρακτηρίζει την κατάσταση κρίσιμη. Η Ρωσία συμβουλεύεται με ειδικούς του ΝΑΤΟ σε υποβρύχιες διασώσεις και τελικά ζητά τη βοήθεια της Μεγάλης Βρετανίας και της Νορβηγίας για τη διάσωση των επιβαινόντων στο Κουρσκ [10].
[Επεξεργασία] Η απόπειρα διάσωσης από Βρετανούς και Νορβηγούς
Γενικό πλάνο των επιμέρους διαμερισμάτων του Κουρσκ.
Η Βρετανία στέλνει ένα αεροπλάνο με πλήρωμα και εξοπλισμό καθώς και ένα σκάφος διάσωσης που προσγειώνεται στo Τρόντχαϊμ της Νορβηγίας αργά το βράδυ της Τετάρτης 16 Αυγούστου του 2000. Το Βρετανικό υποβρύχιο LR5, πρόκειται να μεταφερθεί στη Ρωσία το Σάββατο 19 Αυγούστου. Ο Πρόεδρος της Ρωσίας, Πούτιν δίνει εντολή αποδοχής οποιασδήποτε βοήθειας από οποιαδήποτε χώρα, που μπορεί να βοηθήσει στη διάσωση του Κουρσκ. Σύμφωνα με τον αντιπλοίαρχο Βλάντισλαβ Ίλγιιν η εντολή δίνεται κατόπιν τηλεφωνικής συνομιλίας μεταξύ Πούτιν με τον τότε πρόεδρο των ΗΠΑ, Μπιλ Κλίντον [20]. Οι ελπίδες διάσωσης επικεντρώνονται τώρα στο Βρετανικό LR5, που μπορεί να φτάσει σε βάθος 457 μέτρων και στο διμελές πλήρωμα του. Το σχέδιο διάσωσης εκμεταλλεύεται τη δυνατότητα προσκόλλησης του LR5 στην καταπακτή κινδύνου του βυθισμένου προς διάσωση υποβρυχίου και τη μεταφορά στην επιφάνεια ομάδων 16 ατόμων κάθε φορά. Το Κουρσκ εν τω μεταξύ, λέγεται πως έχει πάρει κλίση που μπορεί να είναι και 60 μοίρες, αλλά αυτό θεωρητικά δεν αποτελεί πρόβλημα για το LR5, γιατί με τη βοήθεια σφηνοειδούς κατασκευής που διαθέτει μπορεί να προσκολληθεί σε υποβρύχιο που βρίσκεται σε κλίση. Η κατάσταση όμως θεωρείται δύσκολη γιατί έχει περάσει πολύς χρόνος και το Βρετανικό διασωστικό υποβρύχιο βρίσκεται ακόμη στο Τρόντχαϊμ, όπου τοποθετείται ο εξοπλισμός των δυτών, διαδικασία χρονοβόρα [21].
Στις 17 Αυγούστου 2000, λαμβάνονται εικόνες του Κουρσκ από τηλεκατευθυνόμενη κάμερα που δείχνουν τις ζημιές που έχει υποστεί το υποβρύχιο. Το Κουρσκ φαίνεται να έχει κλίση γύρω στις 20 μοίρες και όχι 60 όπως θεωρείτο αρχικά. Έχει το περισκόπιο του σηκωμένο, γεγονός που δηλώνει πως το πλήρωμα δεν μπόρεσε να αντιδράσει έγκαιρα στα αίτια της βύθισης, η δεξιά έξοδος των τορπιλών είναι ανοιχτή όπου και διακρίνονται συντρίμμια. Η επιχείρηση διάσωσης που πρόκειται να λάβει χώρα, περιλαμβάνει συνάντηση Ρώσων δυτών με Βρετανούς και Νορβηγούς διασώστες την Παρασκευή 18 ή το Σάββατο 19 Αυγούστου στην περιοχή όπου βρίσκεται το Κουρσκ. Εκεί θα καταδυθεί το LR5 με διμελές πλήρωμα του (μαζί με 2 Ρώσους τεχνικούς και έναν Ρώσο γιατρό). Αν καταφέρει να προσκολληθεί σε καταπακτή κινδύνου θα ανασύρονται 15 άτομα σε κάθε διαδρομή. Ωστόσο, ο πρωθυπουργός της Ρωσίας Μιχαήλ Κασυάνοβ περιγράφει την κατάσταση στο Κουρσκ "σχεδόν καταστροφική" εφόσον από την Τετάρτη δεν έχουν δοθεί σημεία ζωής στο υποβρύχιο [22].
Την Παρασκευή οι απόπειρες διάσωσης από πλευράς Ρωσίας συνεχίζονται ανεπιτυχώς. Ρώσοι διασώστες προσεγγίζουν μία καταπακτή ασφαλείας του Κουρσκ, αλλά δεν μπορούν να την ανοίξουν λόγω ζημιών που έχει υποστεί. Το Πεντάγωνο αναφέρει πως δεν έχει λάβει απάντηση σε προσφορά παροχής στρατιωτικής βοήθειας που έκανε ο υπουργός Εθνικής Άμυνας των ΗΠΑ, Γουΐλιαμ Κοέν, την προηγούμενη ημέρα σε Ρωσικές αρχές. Ο αναπληρωτής πρωθυπουργός της Ρωσίας Ιλία Κλεμπάνοβ αναφέρει πως υπάρχει μία "τρομακτική τρύπα" στην πλευρά του Κουρσκ όπου βρισκόταν το μεγαλύτερο μέρος του πληρώματος υπονοώντας πως δεν υπήρχαν περιθώρια διαφυγής και πως το υποβρύχιο υπέστη "καταστροφή που εξαπλώθηκε με αστραπιαία ταχύτητα" [23].
Το Σάββατο 19 Αυγούστου 2000, μία εβδομάδα μετά τις εκρήξεις στο Κουρσκ, καταφθάνει στο σημείο του συμβάντος το Νορβηγικό ανεφοδιαστικό πλοίο Normand Pioneer, που μεταφέρει το Βρετανικό βαθυσκάφος διάσωσης LR5. Πέντε μίλια μακριά από το σημείο όπου βρίσκεται το Κουρσκ γίνονται διαβουλεύσεις μεταξύ Ρώσων, Βρετανών και Νορβηγών για το πως θα εξελιχθεί η επιχείρηση. Εντούτοις, δύο ώρες νωρίτερα, ο Ρώσος επικεφαλής του προσωπικού του Βορείου Στόλου, Μιχαήλ Μοτσάκ, δηλώνει στη Ρωσική τηλεόραση πως κατά πάσα πιθανότητα, όσα μέλη του πληρώματος βρισκόντουσαν στο μπροστινό μέρος του υποβρυχίου τη στιγμή της έκρηξης, σκοτώθηκαν στα πρώτα λεπτά του ατυχήματος. Ο ίδιος θεωρεί πως μπορεί να υπάρχει "αέρας στο υποβρύχιο, αλλά η πίεση του αέρα πρέπει να είναι πολύ, πολύ μεγάλη, γεγονός που δεν προωθεί την καλή υγεία, καθώς τα επίπεδα του Οξυγόνου θα είναι επικίνδυνα χαμηλά" [24].
Κατά τη διάρκεια της προηγούμενης νύχτας οι Ρώσοι διασώστες καταβάλλουν προσπάθειες να προσεγγίσουν το Κουρσκ, αλλά αποτυγχάνουν για άλλη μια φορά. Ενώ έχουν καταφέρει να προσκολληθούν σε καταπακτές κινδύνου, αδυνατούν να σφραγίσουν την επαφή. Ο εκπρόσωπος του Ρωσικού Ναυτικού, Ιβάν Ντιγκάλο, δηλώνει: "Η άφιξη των Βρετανών διασωστών δεν πρέπει να μας φαίνεται σαν πανάκεια, γιατί και αυτοί θα αντιμετωπίσουν τα ίδια προβλήματα". Η ρώσικη κοινή γνώμη αρχίζει να αντιδρά εξαιρετικά έντονα πλέον στα γεγονότα που εξελίσσσονται στη θάλασσα του Μπάρεντς [24].
Την Κυριακή 20 Αυγούστου 2000, οι Βρετανοί διασώστες συγκεντρώνονται 8 χιλιόμετρα από τη περιοχή όπου βρίσκεται το Κουρσκ και τρεις ώρες αργότερα εμφανίζονται και οι Νορβηγοί. Σύμφωνα με τις Ρωσικές αρχές και συγκεκριμένα, σύμφωνα με τον Ιλία Κλεμπάνοβ, "η απόλυτη πλειοψηφία του πληρώματος έχει πεθάνει στα πρώτα δύο λεπτά της καταστροφής... συμπεριλαμβανομένων και αυτών που ήταν υπεύθυνοι για τον έλεγχο του υποβρυχίου" [...] "Θεωρούμε ότι το Βρετανικό σωστικό βαθυσκάφος, δε θα έχει τη δυνατότητα να προσκολληθεί, αφού θα χρησιμοποιήσει τς ίδιες μεθόδους που χρησιμοποιήθηκαν από τις Ρωσικές κάψουλες". Στη Ρωσική τηλεόραση, στο δίκτυο RTR, αναφέρεται πως οι διασώστες με ειδικές στολές θα προσπαθήσουν να προσεγγίσουν το Κουρσκ και να ανοίξουν με τα χέρια, την καταπακτή κινδύνου του υποβρυχίου. Αν τα καταφέρουν, θα προχωρήσουν στο θάλαμο και θα προσπαθήσουν να διαβάσουν τα όργανα που μετρούν την πίεση του νερού στο εσωτερικό του υποβρυχίου. Αν αυτή βρίσκεται σε κανονικά επίπεδα, τα πληρώματα θα ξεκινήσουν να αντλούν το θαλάσσιο νερό που προφανώς θα έχει γεμίσει το σκάφος. Την ίδια μέρα συγκαλείται κατόπιν εντολής του Γουΐλιαμ Κοέν, ομάδα Αμερικανών μηχανικών, γιατρών και δυτών που θα φτάσουν στο σημείο του ατυχήματος και θα προσπαθήσουν να συνεισφέρουν στην επιχείρηση. Οι Αμερικάνοι, θα έχουν υπολογιστικούς συνδέσμους με στρατιωτικές εγκαταστάσεις στις ΗΠΑ [25].
Οι Νορβηγοί δύτες πλησιάζουν τα συντρίμμια του Κουρσκ και λαμβάνουν βίντεο που επιβεβαιώνει τις αρχικές προβλέψεις Ρώσων αξιωματικών, ότι το μεγαλύτερο τμήμα ή όλο το πλήρωμα είναι νεκροί. Ο Ιλία Κλεμπάνοβ αναφέρει ότι το βίντεο απεικονίζει μαζική φθορά στο Κουρσκ, που επικεντρώνεται στον μπροστινό μέρος και στον πυργίσκο του υποβρυχίου, ενώ ζημιές σημειώνονται και στο πίσω μέρος [26]. Νορβηγοί διασώστες αναφέρουν πως η καταπακτή διαφυγής του Κουρσκ μπορεί να αφαιρεθεί, πράγμα που έρχεται σε αντίθεση με παλιότερες προβλέψεις ρωσικών αρχών που υποστήριζαν ότι η καταπακτή είχε υποστεί εκτεταμένες ζημιές. Δύο Νορβηγοί δύτες πετούν με ελικόπτερο στο Βιντγιάεβο για να μελετήσουν ένα υποβρύχιο παρόμοιο με το Κουρσκ, πριν αποφασίσουν για το επόμενο στάδιο της διάσωσης. Ο Νορβηγός υποναύαρχος Άιναρ Σκόργκεν που ηγείται της αποστολής, αναφέρει πως θα μελετηθεί από αυτούς τους δύο δύτες, τι βρίσκεται μέσα σε μια καταπακτή κινδύνου, επειδή "πρέπει να ξεκαθαριστούν οι συνέπειες ανοίγματος της καταπακτής". Επίσης δηλώνει πως οι Νορβηγοί διασώστες "έχουν να διανύσουν ακόμη πολύ δρόμο" πριν από οποιαδήποτε προσπάθεια ανοίγματος των καταπακτών. Στο CNN, δήλωσε πως η επιχείρηση προχωρά όσο πιο γρήγορα γίνεται χωρίς να τίθεται σε κίνδυνο υγεία των δυτών [27].
Νωρίς το πρωί της 21ης Αυγούστου του 2000, εννέα μέρες μετά τις εκρήξεις στο Κουρσκ, αναφέρεται πως οι Νορβηγοί δύτες κατάφεραν να ανοίξουν την πίσω καταπακτή του Ρωσικού υποβρυχίου. Σύμφωνα με αυτές τις αναφορές, οι δύτες δεν εντόπισαν σημεία ζωής από το υποβρύχιο. Ωστόσο η αποστολή θα συνεχιστεί και οι δύτες σκοπεύουν να προχωρήσουν στα ενδότερα διαμερίσματα του Κουρσκ, όπου όμως μπορεί να υπάρχουν επικίνδυνα χημικά που προήλθαν από τις εκρήξεις. Σε αναμονή βρίσκεται και το Βρετανικό διασωστικό βαθυσκάφος που βρίσκεται στην περιοχή από το Σάββατο [28].
Τελικά δέκα μέρες μετά τις εκρήξεις (Τρίτη, 22 Αυγούστου 2006), οι Νορβηγοί δύτες καταφέρνουν να εισέλθουν στα εσωτερικά διαμερίσματα του Κουρσκ όπου διαπιστώνουν ότι είναι όλα πλημμυρισμένα. Προφανώς επιβεβαιώνεται πως όλοι οι επιβαίνοντες στο Κουρσκ είναι νεκροί. Ο Πουτιν ονομάζει την ημέρα "μέρα πένθους" και οι σημαίες βρίσκονται μεσίστια σε όλη τη Ρωσία. Ο Νορβηγός υποναύαρχος υπεύθυνος της αποστολής, Άιναρ Σκόργκεν, σε ραδιοφωνική συνέντευξή του δηλώνει πως είναι δύσκολο να ανασυρθούν τα πτώματα γιατί η "ανάσυρση πτωμάτων είναι εντελώς διαφορετικού τύπου επιχείρηση". Νοσοκομειακό πλοίο που μεταφέρει συγγενείς των θυμάτων πρόκειται να καταφτάσει στην περιοχή. Το τελευταίο που απομένει για τη Ρωσική κυβέρνηση είναι η ανάσυρση του Κουρσκ, εφόσον φέρει μερικά από τα πιο ανεπτυγμένα ρωσικά οπλικά συστήματα και αφετέρου για πρόληψη μόλυνσης του περιβάλλοντος από ενδεχόμενη διαρροή ραδιενέργειας από τους πυρηνικούς αντιδραστήρες του [29].
[Επεξεργασία] Οι Ρωσικές αρχές, τα ΜΜΕ και η κοινή γνώμη
Η τραγωδία του Κουρσκ, υπήρξε η αφορμή έντονων αντιδράσεων και αντιπαραθέσεων. Πέρα από τις οξείες αντιδράσεις συγγενών και μη, των μελών του πληρώματος του υποβρυχίου, υπήρξαν αντιδράσεις για τις αντικρουόμενες αναφορές μεταξύ ιδιωτικών και κρατικών μέσων μαζικής ενημέρωσης.
Ο Πούτιν, είχε ξεκινήσει από τον Μάιο του 2000, "επιχείρηση σκούπα" με σκοπό την πάταξη της διαφθοράς. Στο πλαίσιο των προσπαθειών του προς την επίτευξη των στόχων του, άνοιξε μέτωπο με τη ρωσική εταιρία Media-Most πρόεδρος της οποίας ήταν ο Βλαντιμίρ Γκουζίντσκιι. Η Media-Most που έκανε οξεία κριτική στην κυβέρνηση Πούτιν, είχε τον έλεγχο του πρώτου ανεξάρτητου ρωσικού τηλεοπτικού σταθμού NTV (ΗΤΒ στα κυριλλικά), της εφημερίδας Σεγκόντια καθώς και διαφόρων περιοδικών. Ο πρόεδρος της εταιρίας (που είχε απασχολήσει και τις αστυνομικές αρχές του Ισραήλ για κατηγορίες ξεπλύματος χρημάτων), συνελήφθη τον Μάιο του 2000 από τη ρωσική αστυνομία για απάτη και αφέθηκε ελεύθερος αφού υπέγραψε την πώληση της Media-Most στην ρωσική κρατική επιχείρηση Gazprom, γεγονός που προκάλεσε αντιδράσεις [30][31].
Aποτέλεσμα αυτών, υπήρξε η διάσταση απόψεων μεταξύ κρατικών και ιδιωτικών ΜΜΕ και οι αναφορές για το ατύχημα του Κουρσκ και τα αίτια που οδήγησαν σε αυτό, δεν ξέφυγαν από την αντίθεση αυτή. Αρχικά το ημικρατικό Ρωσικό Δημόσιο Τηλεοπτικό Κανάλι και η κρατική τηλεόραση, περιλάμβαναν στο ειδησεογραφικό πρόγραμμά τους, εκτενείς συνεντεύξεις ναυτικών και κυβερνητικών αρχών, γεγονός που τους παρείχε τη δυνατότητα να εδραιώσουν τα επιχειρήματα των δηλώσεών τους. Από την άλλη πλευρά, τα ιδιωτικά ΜΜΕ, όπως η εφημερίδα Μοσκόβσκιι και η Ισβεστίγια κατηγορούσαν ανοιχτά τις αρχές για ψεύδη. Η Κομσομόλσκαγια Πράβντα κατάφερε να βρει μια λίστα με τα ονόματα των επιβαινόντων στο Κουρσκ ενώ οι αρχές δεν είχαν ανακοινώσει τα ονόματά τους. Το NTV εμφάνισε τους ίδιους εκπροσώπους του ναυτικού που εμφανίζονταν στα κρατικά κανάλια, αλλά εμφάνισε και απόστρατους για να δώσει μια πιο πλήρη εικόνα. Όσο συνέβαιναν όλα αυτά, ο Πούτιν βρισκόταν σε διακοπές στο εξοχικό του στο Σόχι, γεγονός για το οποίο δέχτηκε επίσης οξεία κριτική [32].
Εν τω μεταξύ, μία σκηνή που εμφανίζεται στις τηλεοράσεις και κάνει το γύρο του κόσμου προκαλεί σάλο και δημιουργεί έντονες αντιδράσεις. Στη σκηνή φαίνεται η Ναντέζντα Τύλικ, μητέρα ενός εκ των υποπλοιάρχων του Κουρσκ, η οποία επιτίθεται φραστικά σε εκπροσώπους των ρωσικών αρχών που βρίσκονται κοντά της. Κατά τη διάρκεια της φραστικής επίθεσης εμφανίζεται από πίσω της μια άλλη γυναίκα που πιέζει μια σύριγγα πάνω από τα ρούχα της Τυλίκ, η οποία μετά από λίγο χάνει την ικανότητα να παραμείνει όρθια και οδηγείται σε μια καρέκλα. Η Τυλίκ δήλωσε πως έχασε άμεσα την ικανότητά της να μιλήσει αμέσως μετά την ένεση. Αργότερα όμως ανέτρεψε την εκδοχή που παρουσίασε αρχικά και δήλωσε πως η ένεση ζητήθηκε από το σύζυγό της, εξαιτίας προβλημάτων με την καρδιά της. Παρόλα αυτά, οι αξιωματικοί του ρωσικού ναυτικού δήλωσαν πως χορηγούσαν συνέχεια ηρεμηστικά σε συγγενείς των επιβαινόντων στο Κουρσκ, και συμπλήρωσαν πως «δεν είναι τόσο μεγάλη υπόθεση όσο το κάνετε να φαίνεται στη Δύση» [33][34].
Το "
Παράσημο του Ήρωα της Ρωσίας" απονεμήθηκε στον κυβερνήτη του Κουρσκ, Γκεναντίι Λγιατσίν.
Η αντιμετώπιση των συμβάντων στη θάλασσα του Μπάρεντς από τις ρωσικές αρχές, προκάλεσε έντονες αντιδράσεις στη ρωσική και παγκόσμια κοινή γνώμη. Συγγενείς των θυμάτων χρησιμοποίησαν βαρείς χαρακτηρισμούς για τον Πούτιν και την κυβέρνησή του. Η Ιρίνα Μπελοζόροβα, σύζυγος πλοιάρχου του Κουρσκ είπε για τη συνάντηση που επρόκειτο να έχει με τον Πούτιν: «Θα του πω πως είμαι χαρούμενη που δεν τον ψήφισα. Δεν είναι πρόεδρος. Είναι απλά ένα ανδρείκελο». Η Γιεκατερίνα Μπαγκρυάντσεβα είπε πως αντιμετώπισαν ανάλγητη συμπεριφορά από τις αρχές στο Βιντγιάεβο. Επίσης δήλωσε: «Όταν ανακηρύσσουν τη μέρα αυτή ως μέρα πένθους σε αυτό το μέρος, σημαίνει πως την επόμενη θέλουν να μας ξεχάσουν» [35]. Οι πρακτικές του Πούτιν αρχίζουν πλέον να παραλληλίζονται ανοιχτά με Σοβιετικές από τον τύπο και ο Πούτιν αντιμετωπίζει ακόμη πιο άσχημες κριτικές [36].
Η έντονη κριτική στον Πρόεδρο της Ρωσίας Πούτιν, που είχε το απόγειό της με τη βύθιση του Κουρσκ, οδήγησε στην υιοθέτηση νέας στάσης από τη ρωσική κυβέρνηση τόσο σε επίπεδο επικοινωνίας με τους φορείς των Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης, όσο και σε επίπεδο δημοσίων σχέσεων [36]. Επιπλέον προκάλεσε μεταστροφή της ρωσικής κυβέρνησης ως προς την αντιμετώπιση των ρωσικών ενόπλων δυνάμεων και την τρέχουσα επί δέκα χρόνια «αναμόρφωση των ρωσικών ενόπλων δυνάμεων». Από εκείνη την περίοδο και μετά ξεκίνησε να εφαρμόζεται πολύ εντονότερα η «αναμόρφωση» του Βόρειου Στόλου, το κύρος του οποίου δεν ήταν το απαιτούμενο από τις ρωσικές αρχές [12] [37] [38]. Στο πλαίσιο της αναμόρφωσης εντάσσεται και η ανανέωση του Βόρειου Στόλου ο οποίος είχε μείνει αρκετά πίσω σε άψυχο και έμψυχο υλικό καθώς και σε επιχειρήσεις, εξαιτίας δύο πολέμων με την Τσετσενία και περιορισμένης χρηματοδότησης του στόλου από πλήθος παραγόντων [39] [40]. Δύο εβδομάδες μετά τις εκρήξεις, ο Πούτιν αποφασίζει να απονεμηθούν μετάλλια μετά θάνατον σε όλα τα μέλη του πληρώματος του Κουρσκ. Στον κυβερνήτη του υποβρυχίου, Γκεναντίι Λγιατσίν, απονέμεται το «Παράσημο του Ήρωα της Ρωσίας», μία από τις υψηλότερες τιμητικές διακρίσεις της χώρας, ενώ τα υπόλοιπα μέλη τιμώνται με το «Παράσημο Ανδρείας». Επίσης δίνεται εντολή ανέγερσης μνημείου για τους επιβαίνοντες στο Κουρσκ, που θα τοποθετηθεί στο Κεντρικό Στρατιωτικό Μουσείο στη Μόσχα [41]. Τέλος ο Πούτιν ανακοίνωσε πως θα ανελκυστούν τα συντρίμμια του Κουρσκ και θα παραδοθούν οι σοροί των επιβαινόντων στις οικογένειές τους. Η επιχείρηση ανέλκυσης επρόκειτο να ξεκινήσει, το νωρίτερο, μετά από το ορθόδοξο 40ήμερο πένθους [42].
[Επεξεργασία] Η ανάσυρση πτωμάτων από τον βυθό
Μέχρι τις 22 Οκτωβρίου του 2000 οι Νορβηγοί δύτες έχουν καταφέρει να ανοίξουν στο κύτος του υποβρυχίου μία τρύπα μήκους 1,5 μέτρου και πλάτους 75 εκατοστών. Οι Ρώσοι και Νορβηγοί δύτες βρισκόντουσαν στο μεσοδιάστημα στη Νορβηγία όπου εκπαιδεύονταν για το τμήμα της επιχείρησης της ανάσυρσης των σορών που επρόκειτο να διεξαχθεί στα παγωμένα νερά της Θάλασσας Μπάρεντς. Από την τρύπα που ανοίγουν ανασύρονται τα πρώτα τρία πτώματα του πληρώματος του Κουρσκ [43]. Την επόμενη μέρα ανακαλύπτεται από τους δύτες που συμμετέχουν στην επιχείρηση, ένα σημείωμα από τον Ντμίτρι Κολέσνικοφ, υποπλοίαρχο του Κουρσκ, που γράφει: "Όλο το πλήρωμα από τα τμήματα έξι, επτά και οκτώ ήρθαν στο ένατο. Υπάρχουν 23 άτομα εδώ. Πήραμε αυτή την απόφαση εξαιτίας του ατυχήματος. Κανείς μας δεν μπορεί να βγει στην επιφάνεια". Το σημείωμα αποδεικνύει την ύπαρξη επιζόντων μετά την έκρηξη [44]. Έως τις 14 Μαΐου του 2001, έχουν ανασυρθεί 12 σοροί μελών του πληρώματος από το Κουρσκ και ξεκινούν οι συζητήσεις για την υλοποίηση της ανέλκυσης του υποβρυχίου [45]. Συνολικά ανασύρθηκαν μόνο 12 σοροί από τις 118 [45].
[Επεξεργασία] Η ανέλκυση του υποβρυχίου
Οι Ρωσικές αρχές αισθάνθηκαν την υποχρέωση να ανελκύσουν το Κουρσκ αφενός διότι η πλειοψηφία των σορών (106) των επιβαινόντων δεν είχαν ανασυρθεί, αφετέρου διότι η ρωσική κυβέρνηση δεχόταν πιέσεις ως προς την ανέλκυση εξαιτίας του ενδεχομένου μόλυνσης του περιβάλλοντος που θα προέκυπτε μετά από λίγα χρόνια, από τη φθορά του θαλασσίου νερού στο περίβλημα των πυρηνικών αντιδραστήρων του Κουρσκ. Συγκεκριμένα, από τον Μάρτιο του 2001, η Ρωσία δεχόταν πιέσεις, από την Ευρωπαϊκή Ένωση για να επιτραπεί η παρατήρηση των ναυτικών βάσεων της Ρωσίας από Ευρωπαϊκές εταιρίες που σχετίζονται με τα προγράμματα της ΕΕ για τα ραδιενεργά απόβλητα στις θάλασσες Βόρεια της Ρωσίας. Αν αυτό δε γινόταν δεκτό, η Ευρωπαϊκή Ένωση απειλούσε πως θα ακύρωνε την οικονομική βοήθεια που επρόκειτο να παραχωρήσει στη Ρωσία για την ανέλκυση του Κουρσκ (ύψους 30 εκατομμυρίων δολλαρίων και 500.000 ρούβλιων). Οι Ρωσικές αρχές από την άλλη δεν επιθυμούσαν την πρόσβαση Ευρωπαίων στις βάσεις τους, γεγονός που θα μπορούσε να αποκαλύψει απόρρητα του Ρωσικού στόλου και παρόλο που η Ρωσία είχε τη δυνατότητα να ανελκύσει το Κουρσκ χωρίς οικονομική βοήθεια, αυτό θα ανέβαλλε την επιχείρηση ένα χρόνο αργότερα οπότε και οι πιέσεις θα γίνονταν εντονότερες [46]. Τελικά η Ρωσική κυβέρνηση, στις 18 Μαΐου του 2001, συμφώνησε να συνεργαστεί με την κοινοπραξία των Ολλανδικών ναυτιλιακών εταιριών Mammoet και Smit International, για την ανέλκυση του Κουρσκ. Οι ετοιμασίες για την επιχείρηση ξεκίνησαν αμέσως και ήταν σχεδιασμένο να ολοκληρωθούν στα τέλη του Σεπτεμβρίου του 2001. Επρόκειτο να χρησιμοποιηθούν 20 με 24 μονάδες ανέλκυσης προσδεμένες σε έναν τεράστιο πλωτήρα. Οι μονάδες ανέλκυσης έχουν τη δυνατότητα να εξισορροπούν στα ρεύματα και ταυτόχρονα η κάθε μια να παρέχει τη δική της ισχύ ανέλκυσης ώστε το Κουρσκ να αποκολληθεί από το βυθό. Από εκεί, το Κουρσκ ήταν σχεδιασμένο να προσκολληθεί κάτω από τον πλωτήρα και να οδηγηθεί στο λιμάνι του Μουρμάνσκ [47].
Η ανέλκυση του Κουρσκ έγινε σύμφωνα με το σχεδιασμό της επιχείρησης, την οποία σχεδίασαν το υπουργείο εθνικής άμυνας της Ρωσίας, η κοινοπραξία των Ολλανδικών εταιριών Smit International και Mammoet και η κατασκευάστρια εταιρία του Κουρσκ "Rubin". Συμμετείχαν επίσης, το Ερευνητικό Ινστιτούτο Ναυπηγικής, Κρυλόβ και η κατασκευάστρια εταιρία των Ρωσικών πυρηνικών σκαφών "Σεβμάς" (ФГУП «ПО «Севмаш») [48]. Ολοκληρώθηκε σε πέντε στάδια:
- Έγινε τροποποίηση του πλοίου Giant-4 που θα πρωταγωνιστούσε στην επιχείρηση. Τοποθετήθηκαν 26 μονάδες ανύψωσης, η κάθε μία εκ των οποίων μπορούσε να σηκώσει 900 τόννους. Αφαιρέθηκε επίσης, ένα τμήμα από το Giant 4 για να δημιουργηθεί χώρος για τον πυργίσκο του Κουρσκ. Οι τροποποιήσεις διήρκεσαν περίπου εφτά εβδομάδες.
- Ταυτόχρονα με την τροποποίηση, δύτες (που εργάζονταν σε θερμοκρασίες μεταξύ 0 και 6 βαθμών Κελσίου) ξεκίνησαν να αφαιρούν την πλώρη του Κουρσκ, όπου βρίσκονται και οι τορπίλες και να διανοίγουν τρύπες στα υπόλοιπα τμήματα του υποβρυχίου ώστε να περάσουν καλώδια από αυτές για να ανυψωθεί το υποβρύχιο. Η διάνοιξη έγινε με χρήση πιδάκων νερού υψηλής πίεσης ενώ η αποκοπή της πλώρης με ένα ειδικά τροποποιημένο για την περίσταση αλυσοπρίονο. Η πλώρη, σύμφωνα με το σχεδιασμό της επιχείρησης, θα παραμείνει στο βυθό.
- Όταν το Κουρσκ κατέστη πλήρως προετοιμασμένο, τα ανυψωτικά καλώδια κατέβηκαν από το Giant 4 και πέρασαν από τις τρύπες που διανοίχθησαν στο Κουρσκ.
- Το υποβρύχιο ανυψώθηκε σε σημείο ακριβώς κάτω από το Giant 4 με ελεγχόμενη ισχύ σε κάθε μηχανισμό ανύψωσης, ώστε να ελαχιστοποιηθεί η τάση στο σώμα του υποβρυχίου.
- Τέλος, το Κουρσκ οδηγήθηκε στο Μουρμάνσκ, όπως ήταν σχεδιασμένο, και μεταφέρθηκε σε μόνιμη δεξαμενή εκεί.
Για την επιχείρηση έγιναν προσομοιώσεις των σταδίων της σε υπολογιστές, σε εξειδικευμένα εργαστήρια στην Αγία Πετρούπολη, για να αντιμετωπιστούν προβλήματα που ενδεχομένως θα προέκυπταν από λανθασμένη εφαρμογή θεωρητικών υποθέσεων [49].
Μέχρι τις 28 Αυγούστου 2001 είχαν διανοιχθεί όλες οι τρύπες στο Κουρσκ και στις 13 Σεπτεμβρίου, η πλώρη είχε κοπεί από το υπόλοιπο μέρος του υποβρυχίου. Το Giant 4 έφτασε στις 26 Σεπτεμβρίου (2001) στην περιοχή όπου ήταν βυθισμένο το Κουρσκ, εξαιτίας προβλημάτων στο εξειδικευμένο αλυσοπρίονο που έκοψε την πλώρη, κακοκαιρίας και δυσκολιών στην εφαρμογή προσδέσεων των καλωδίων στο υποβρύχιο. Την επόμενη μέρα, το Giant 4 αγκυροβόλησε με 8 άγκυρες και στις 7 Οκτωβρίου, όλες οι προσδέσεις των καλωδίων στο υποβρύχιο είχαν ολοκληρωθεί επιτυχώς δίνοντας το πράσινο φως για την ανύψωσή του από το βυθό της θάλασσας. Την επόμενη μέρα και στις 18:30 UTC, το Κουρσκ είχε ανέβει και είχε προσδεθεί στο κατάλληλο ύψος κάτω από το Giant και δύο ώρες αργότερα ξεκίνησε η μεταφορά του στο Μουρμάνσκ με μέση ταχύτητα 4 ναυτικά μίλια την ώρα. Στις 21 Οκτωβρίου το σύμπλεγμα του Giant με το Κουρσκ είχε φτάσει στο Μουρμάνσκ και είχε τοποθετηθεί σε δεξαμενή εκεί. Μια μέρα αργότερα, αφαιρέθηκαν όλα τα καλώδια που συγκρατούσαν το Κουρσκ στο Giant 4. Τέλος, την αμέσως επόμενη ημέρα, το Κουρσκ αποτέθηκε μόνο του σε δεξαμενή και το Giant αποχώρησε προς το Κίρκενες της Νορβηγίας από όπου θα ξεκινούσε το ταξίδι του για την Ολλανδία. Η αποστολή θεωρείται πως παρά τη χρονική καθυστέρηση ολοκληρώθηκε με επιτυχία [50].
Στις 12 Αυγούστου του 2002, έγιναν τα αποκαλυπτήρια δύο μνημείων για την τραγωδία του Κουρσκ, ένα στη Μόσχα και ένα στο Βιντγιάεβο από όπου το Κουρσκ ξεκίνησε το τελευταίο του ταξίδι. Το μνημείο στη Μόσχα απεικονίζει έναν ναυτικό ασκεπή, πάνω από ένα υποβρύχιο που βυθίζεται στον ωκεανό [51]. Ένα άλλο μνημείο έκανε επίσης τα αποκαλυπτήριά του στην Αγία Πετρούπολη, στην επέτειο τριών χρόνων από το ατύχημα στο Κουρσκ. Το μνημείο αυτό αποτελείται από έναν κύβο από μαύρο γρανίτη όπου πάνω αναγράφεται: "Στη μνήμη του πληρώματος του Κουρσκ" και από την άλλη πλευρά αναγράφεται απόσπασμα από το σημείωμα που βρέθηκε από τον Νμίτρι Κολέσνικοβ, μέλος του πληρώματος, με τις λέξεις: "Μην απελπίζεστε" [52]. Πέντε χρόνια μετά το ατύχημα έγιναν τα αποκαλυπτήρια ενός τέταρτου μνημείου, που αποτελείται από θραύσματα του υποβρυχίου, στην πόλη Κουρσκ από όπου το υποβρύχιο πήρε το όνομά του. [53]
[Επεξεργασία] Πηγές και σημειώσεις
- ↑ Ελαττωματική
τορπίλη, η αιτία βύθισης του "Κούρσκ" VOAnews.com Ανακτήθηκε 19 Οκτωβρίου 2006. Ο τότε Ρώσος υπουργός Βιομηχανίας, Επιστημών και Τεχνολογίας, Ιλία Κλεμπάνωφ, διέταξε έρευνα για τα αίτια της τραγωδίας. - ↑ Αντιδράσεις για το πόρισμα για το Κουρσκ
BBC Greek, ανακτήθηκε 19 Οκτωβρίου 2006. Σε διαρροή καυσίμων από τορπίλη απέδωσε και επισήμως η ρωσική ηγεσία τα αίτια της έκρηξης στο υποβρύχιο, η οποία είχε ως αποτέλεσμα το θάνατο και των 118 μελών του πληρώματος. - ↑ :KURSK" Lifting Operation:The Times, London: Russian pride rises with Kursk
(Αγγλικά) Ανακτήθηκε 19 Οκτωβρίου 2006. Υπάρχουν διάφορες απόψεις για τον αριθμό των ατόμων που επέβαιναν στο υποβρύχιο και για τον αριθμό των προσώπων που ανασύρθηκαν μαζί με αυτό. - ↑ BBC news | US experts: Double blast 'sank Kursk'
(Αγγλικά) Ανακτήθηκε 19 Οκτωβρίου 2006. "Το Αμερικάνικο Ναυτικό γνώριζε το Κουρσκ αρκετά καλά, αφού το παρατηρούσε το περασμένο καλοκαίρι [1999] στη Μεσόγειο, καθώς αυτό παρακολουθούσε στόλο μάχης αμερικάνικου αεροπλανοφόρου" - ↑ BBC news | The crew of the Kursk
(Αγγλικά) Ανακτήθηκε 19 Οκτωβρίου 2006. Η λίστα των θυμάτων του Κουρσκ εκδόθηκε αρχικά στην εφημερίδα Κομσομόλσκαγια Πράβντα (Комсомольская правда) και "λέγεται ότι η εφημερίδα πλήρωσε 18.000 ρούβλια για να την αποκτήσει." - ↑ WolrdNetDaily: Chinese observers aboard Kursk?
(Αγγλικά) Ανακτήθηκε 19 Οκτωβρίου 2006. Η αμφισβητούμενη παρουσία Κινέζων παρατηρητών της άσκησης του υποβρυχίου αποδίδεται στην προμήθεια οπλικών συστημάτων από τη Ρωσία στην Κίνα. - ↑ BBC News | What caused the accident?
(Αγγλικά) Ανακτήθηκε 19 Οκτωβρίου 2006. - ↑ Matishov G., Zyev A., Golubev V., Adrov N., Slobodin V., Levitus S., Smolyar I. Σεπτέμβριος 1998. CLIMATIC ATLAS OF THE BARENTS SEA 1998: Temperature, salinity, Oxygen. Murmansk: Silver Spring. [1]
(Αγγλικά) και [2]
(Αγγλικά). Ανακτήθηκαν 20 Οκτωβρίου 2006. - ↑ ΤΑ ΝΕΑ, 29/08/2000, Σελ.: N39 [3]
. Ανακτήθηκε 20 Οκτωβρίου 2006. - ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 K-141 Kursk Accident
(Αγγλικά). Ανακτήθηκε 20 Οκτωβρίου 2006. - ↑ What really sunk the Russian Submarine Kursk, plus some added intrigue
(Αγγλικά). Ανακτήθηκε 20 Οκτωβρίου 2006. - ↑ 12,0 12,1 Russia
(Αγγλικά). Ανακτήθηκε 20 Οκτωβρίου 2006. - ↑ Kursk's Final Hours
(Αγγλικά). Ανακτήθηκε 10 Οκτωβρίου 2006. - ↑ Forensic seismology Sinking the Kursk
(Αγγλικά). Ανακτήθηκε 10 Οκτωβρίου 2006. Η πρώτη έκρηξη δημιούργησε σεισμικό γεγονός έντασης 2,2 [...]. Η δεύτερη έκρηξη 250 φορές μεγαλύτερης ισχύος από την πρώτη, δημιούργησε γεγονός έντασης 4,2 που καταγράφηκε σε απόσταση 5.000 χιλιομέτρων σε σταθμούς στην Αφρική. - ↑ 15,0 15,1 REFERENCE DOCUMENT KURSK SCENARIO
(Αγγλικά) (pdf). C. A. Prins. 26 Σεπτεμβρίου 2001. KURSK SUBMARINE SINKING AN ASSESSMENT OF POTENTIAL NUCLEAR HAZARDS. The Kursk Foundation. Ανακτήθηκε 20 Οκτωβρίου 2006. - ↑ 16,0 16,1 16,2 16,3 CNN.com: Russian submarine rescue bid under way
(Αγγλικά). Ανακτήθηκε 20 Οκτωβρίου 2006. - ↑ CNN.com: Situation grim for Russian nuclear sub crew trapped on sea floor
(Αγγλικά). Ανακτήθηκε 20 Οκτωβρίου 2006. - ↑ K-141 Kursk Accident
(Αγγλικά). Ανακτήθηκε 20 Οκτωβρίου 2006. Τα υποβρύχια κλάσης India αποτελούν τη βάση δύο βαθυσκαφών διάσωσης DSRV (Deep Submergence Rescue Vehicle) που μπορούν να φτάσουν σε βάθος περίπου 700 μέτρων. - ↑ CNN.com: Situation 'extremely grave' for submarine crew
(Αγγλικά). Ανακτήθηκε 23 Οκτωβρίου 2006. - ↑ CNN.com: Britain rushes rescue craft to aid Russian sub
(Αγγλικά). Ανακτήθηκε 23 Οκτωβρίου 2006. - ↑ CNN.com:LR5: The world's most advanced submarine rescue craft
(Αγγλικά). Ανακτήθηκε 23 Οκτωβρίου 2006. - ↑ CNN.com: Rescue teams race to site of stricken sub.
(Αγγλικά). Ανακτήθηκε 23 Οκτωβρίου 2006. - ↑ CNN.com: Damaged hatch a blow to Russian sub rescue hopes
(Αγγλικά). Ανακτήθηκε 23 Οκτωβρίου 2006. - ↑ 24,0 24,1 CNN.com: UK 'underwater helicopter' arrives to help entombed Russian sub
(Αγγλικά). Ανακτήθηκε 24 Οκτωβρίου 2006. - ↑ CNN.com: British, Norwegians begin sub rescue attempt despite Russian pessimism
(Αγγλικά). Ανακτήθηκε 23 Οκτωβρίου 2006. - ↑ Nuclear sub video reveals 'massive damage'
(Αγγλικά). Ανακτήθηκε 23 Οκτωβρίου 2006. - ↑ Nuclear sub escape hatch can be opened, Norwegians say
(Αγγλικά). Ανακτήθηκε 23 Οκτωβρίου 2006. - ↑ CNN.com: Norwegian divers open hatch of stricken nuclear sub
(Αγγλικά). Ανακτήθηκε 24 Οκτωβρίου 2006. - ↑ CNN.com: Russia asks Norway to help retrieve bodies from nuclear sub
(Αγγλικά). Ανακτήθηκε 24 Οκτωβρίου 2006. - ↑ Telegraph.co.uk: Putin puts pressure on media
(Αγγλικά). Ανακτήθηκε 25 Οκτωβρίου 2006. - ↑ Time EUROPE: Putin's Media Blitz
(Αγγλικά). Ανακτήθηκε 25 Οκτωβρίου 2006. Ο πόλεμος του Πούτιν με άλλα ιδιωτικά μέσα μαζικής ενημέρωσης είχε οδηγήσει σε έντονο πολιτικό κλίμα στη Ρωσία, σε αλλαγή προεδρείων σε διάφορα ΜΜΕ και σε αντιδράσεις από τον ρωσικό λαό. - ↑ BBC news | Media struggles for Kursk truth
(Αγγλικά). Ανακτήθηκε 25 Οκτωβρίου 2006. - ↑ BBC news | Kursk mother denies she was drugged
(Αγγλικά). Ανακτήθηκε 26 Οκτωβρίου 2006. - ↑ Guardian Unlimited: Needling authority
(Αγγλικά). Ανακτήθηκε 26 Οκτωβρίου 2006. - ↑ Guardian Unlimited: Putin faces families' fury
(Αγγλικά). Ανακτήθηκε 26 Οκτωβρίου 2006. - ↑ 36,0 36,1 Guardian Unlimited: How I learned to love Vlad
(Αγγλικά). Ανακτήθηκε 26 Οκτωβρίου 2006. - ↑ BBC.co.uk | Reforming Russia's military
(Αγγλικά). Ανακτήθηκε 1 Νοεμβρίου 2006. - ↑ BBC.co.uk | Russia seeks navy prestige boost
(Αγγλικά). Ανακτήθηκε 1 Νοεμβρίου 2006. - ↑ CNN.com: Accident typifies plight of Russian military
(Αγγλικά). Ανακτήθηκε 1 Νοεμβρίου 2006. - ↑ The Jamestown Foundation: RUSSIA LAUNCHES NEW SUBMARINE, BOOSTING NAVY'S IMAGE
(Αγγλικά). Ανακτήθηκε 1 Νοεμβρίου 2006. - ↑ CNN.com: Timeline of Kursk events, 26th August
(Αγγλικά). Ανακτήθηκε 1 Νοεμβρίου 2006. - ↑ CNN.com: Timeline of Kursk events, 20th September
(Αγγλικά). Ανακτήθηκε 1 Νοεμβρίου 2006. - ↑ CNN.com: Timeline of Kursk events, 25th October
(Αγγλικά). Ανακτήθηκε 1 Νοεμβρίου 2006. - ↑ CNN.com: Timeline of Kursk events, 26th October
(Αγγλικά). Ανακτήθηκε 1 Νοεμβρίου 2006. - ↑ 45,0 45,1 CNN.com: Analysis: Raising the Kursk
(Αγγλικά). Ανακτήθηκε 1 Νοεμβρίου 2006. - ↑ aeronautics.ru: Dispute Over Raising Kursk
(Αγγλικά). Ανακτήθηκε 13 Νοεμβρίου 2006. - ↑ MAMMOET AND SMIT INTERNATIONAL TO SALVAGE KURSK SUBMARINE
(Αγγλικά). Ανακτήθηκε 13 Νοεμβρίου 2006. - ↑ MAMMOET AND SMIT INTERNATIONAL: Organization
(Αγγλικά). Ανακτήθηκε 13 Νοεμβρίου 2006. - ↑ MAMMOET AND SMIT INTERNATIONAL: Salvage
(Αγγλικά). Ανακτήθηκε 13 Νοεμβρίου 2006. - ↑ MAMMOET AND SMIT INTERNATIONAL: News Archive
(Αγγλικά). Ανακτήθηκε 14 Νοεμβρίου 2006. - ↑ cbc.ca: Monuments unveiled two years after Kursk sank
(Αγγλικά). Ανακτήθηκε 14 Νοεμβρίου 2006. - ↑ The Hindu: Kursk Memorial
(Αγγλικά). Ανακτήθηκε 14 Νοεμβρίου 2006. - ↑ BBC.co.uk | Russia remembers Kursk disaster
(Αγγλικά). Ανακτήθηκε 14 Νοεμβρίου 2006.
